Ουτοπίες: Superstudio, το Συνεχές Μνημείο (Il monumentο continuo)

To 1969, οι Superstudio, μια ομάδα ριζοσπαστικών φλωρεντινών αρχιτεκτόνων, πρότειναν μια μέγα-δομή που θα εκτεινόταν σε όλη τη γη. Το Συνεχές Μνημείο, όπως την ονόμασαν, αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα της «χάρτινης» αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 60 και 70, και παρουσιάστηκε μέσω μιας σειράς από κολλάζ και σχέδια. Ένα όραμα ολικής αστικοποίησης, εξυμνούσε την πλήρη αυτονομία από την φύση και την δημιουργία αστικού χώρου εκ του μηδενός. Η μορφή της πόλης καθορίζεται από μια γεωμετρική συσσώρευση άσπρων κύβων, που συνιστούν την βασική κατασκευαστική μονάδα. Τεράστιοι όγκοι από τρισδιάστατα ορθοκανονικά πλέγματα προβάλλουν πάνω από πόλεις και τοπία, δημιουργώντας μια ενιαία δομή.

Πλέγμα
«Το πλέγμα είναι πάνω από όλα, μια εννοιολογική θεώρηση… μέσω της αδιαφορίας του για την τοπογραφία, για αυτό που υπάρχει, διεκδικεί την ανωτερότητα της διανοητικής κατασκευής από την πραγματικότητα»
Rem Koolhaas, Delerious New York

Το πλέγμα είναι πανταχού παρών σε κάθε απεικόνιση του συνεχούς μνημείου. Επεκτείνεται στον ορίζοντα, σηματοδοτώντας την παρουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας στο τοπίο. Η γεωμετρική του αυστηρότητα συχνά έρχεται σε αντίθεση με το φυσικό φόντο. Γίνεται ένα σύμβολο του τεχνητού που εισάγεται σε ένα γνωστό τοπίο, καθιστώντας το ανοίκειο και χωρίς αναφορά. Μοιάζει να μην επικοινωνεί και να μην μπορεί να ταξινομηθεί σε κάποια γνωστή μορφή, ουδέτερο, χωρίς να προκαλεί, παρά μόνο προκαλώντας δέος με το γιγαντιαίο μέγεθος του.

Το πλέγμα επιβάλλει μια αίσθηση κυριαρχίας και μνημειακότητας, και υπονοεί έναν ολοκληρωτισμό. Με την γεωμετρική ακαμψία που το χαρακτηρίζει, ενισχύει μια κανονικότητα, βεβαιότητα και ομοιομορφία. Μέσω της μορφικής του τελειότητας συνιστά μια συνθήκη όπου η αρχιτεκτονική μπορεί να υπάρχει σε μια τελική μορφή. Η αντίσταση του στην αλλαγή η την αμφιβολία, του προσδίδει μια διαχρονική νηφαλιότητα, παράλληλα όμως και μια ολοκληρωτική μεγαλομανία. Η παρουσία του μνημείου ταυτόχρονα ελκύει και απωθεί. Μπορεί να ερμηνευθεί ως ένας αρχιτεκτονικός εφιάλτης καταπίεσης και παρόλα αυτά περίεργα μεγαλειώδες και θελκτικό μέσα στην Ζεν ηρεμία του. Αποτελεί μια αρχιτεκτονική φαντασία και ταυτόχρονα την κριτική της.

Χρήστες – νομάδες
Παραδοσιακά οι νομάδες ήταν αυτές οι φυλές που μετακινούνταν από μέρος σε μέρος κουβαλώντας μαζί τους τα απαραίτητα για την επιβίωση τους. Στο όραμα των Superstudio συναντάται η αρχή μιας τεχνολογικής αντίληψης για τους νομάδες, όπου δεν χρειάζεται να κουβαλάνε μαζί τους τίποτα. Εξαρτώμενοι από το δίκτυο για όλες τις ανάγκες τους μπορούν να μετακινούνται οπουδήποτε από σημείο σε σημείο καθώς αυτά βρίσκονται παντού.

Απεξαρτημένοι από τα αντικείμενα και την αρχιτεκτονική μπορούν να στηρίζονται σε ένα τεχνολογικό «υπόστρωμα» που τους κρατά σε άνεση και προστατευμένους. Ποτέ δεν είναι εκτός του δικτύου καθώς το δίκτυο είναι αυτό που παρέχει τα μέσα για να βρεθείς «εκτός» του ,στην φύση, στο τοπίο. Ένας ριζικός επαναπροσδιορισμός της αίσθησης του τόπου λαμβάνει χώρα. Μια νέα σχέση μεταξύ πόλης και επαρχίας, φύσης και αρχιτεκτονικής, όχι πλέον αντίθεσης αλλά σύζευξης και υβριδοποίησης.

«demonstratio per absurdum»

Κατά τους ίδιους, η πρόταση αποτελεί έναν οπτικό καταλύτη για την επανεκτίμηση των αξιών της σύγχρονης κοινωνίας. Μια αρνητική (κριτική) ουτοπία, τραβηγμένη στα άκρα έτσι ώστε να αναδειχθούν τα προβλήματα της αρχιτεκτονικής και της κοινωνίας της εποχής τους. Αποτελεί ένα σχόλιο για την παγκοσμιοποίηση που, σε όλο τον κόσμο, άρχιζε να περιθωριοποιεί τοπικές κουλτούρες και οδηγούσε στην αστικοποίηση.

Αναγνώρισαν ότι η κοινωνία δεν μπορούσε πλέον να ταυτιστεί με το μοντέλο του εργοστασίου που κυριάρχησε στην μοντέρνα αρχιτεκτονική, αλλά οδηγούνταν σε ένα άλλο μοντέλο, αυτό του σουπερμάρκετ, ενός μέρους κατανάλωσης, ενός απρόσωπου δοχείου όπου τα αγαθά μετακινούνταν και παρουσιάζονταν χωρίς να χρειάζονται την αρχιτεκτονική για να αναπαρασταθούν. Η μόνη δυνατότητα που μένει για την αρχιτεκτονική σε αυτήν την συνθήκη είναι η μνημειακότητα, καθώς όλα τα προβλήματα ποιότητας χώρου, λειτουργικότητας και αισθητικής έχουν πλέον αφαιρεθεί.

Παρά την αρνητική αυτή κριτική όμως, τα κολλάζ και τα κείμενα τους, προδίδουν μια γοητεία με την ιδέα τους την οποία δεν μπορούσαν να ξεπεράσουν τελείως. Ισως το Συνεχές Μνημείο αποτέλεσε τόσο μεγάλη επιτυχία γιατί όλοι μπορούσαν να δουν ιδέες που απασχόλησαν την εποχή τους (και απασχολούν μέχρι σήμερα) να αντανακλώνται σε αυτό…

Κώστας